U saradnji sa you tube kanalom Zenica kroz objektiv donosimo vam priče o mahalama, ulicama i dijelovima grada u Zenici.
Mahala Jalija koju danas čini istoimena mjesna zajednica Jalija, nalazi se između Sejmena na jugoistoku, Londže na jugu, te Čaršijske mahale na zapadu i rijeke Bosne na sjeveru, radi se najmlađoj mahali dok su njene kuće locirane pored rijeke Bosne bile najviše udaljene od ostalih mahala u kasabi, a naziv mahale je u vezi sa njenom prostornom funkcijom, nastao od turske riječi “yali” što označava pust prostor pored riječne obale.
Zemljište mahale je odlično, dosta vlažno i sa puno sunca, pa je zato bilo korišteno za bašte i voćnjake tadašnje kasabe, a najviše stanovnika mahala Sejmen i Londža. Teren blago pada prema rijeci Bosni, a glavni put vodi terasom višom za oko 3 metra. Zemljište ove mahale je najniže, pa je zato često bilo plavljeno, a što je kasnije riješeno obalo utvrdom iz 1964 godine izgrađenom u sastavu projekta izgradnje Bulevara.
Ispod padine terase nalazila su se dva stalna izvora, odnosno česme Hadžinica i Kadinica prema Čaršiiji, koje su služile za snadbijevanje vodom kako stanovništva ove tako i susjednih mahala Sejmen i Londža.
Prema katastarskoj karti iz 1882. godine mahala Jalija je imala 27 kuća, što svjedoči slabijoj naseljenosti, kuće su razvrstane u dvije skupine, a u onoj što je bila bliže Čaršiji nalazila se Sudnica (hućumet) kasabe Zenica, sa kamenom magazom koja je služila kao pritvor.
Jalijska džamija je najslabije građe, sagrađena je od drvene konstrukcije,pored nje se nalazi veliko, ali novije groblje. Džamija se u prošlosti zvala Hadži Tahirova džamija, po svom graditelju hadžiji Tahiru iz mahale Sejmen, a tek naseljavanjem ovog lokaliteta današnje Jalije krajem 19. vijeka, prozvana je Jalijskom džamijom.
Naselje Jalija ima nekoliko puteva od kojih tri izlaze na glavni put današnje ulice Londža, a četiri prema rijeci Bosni međusobno povezanih 60-ih godina dvadesetog vijeka, izgradnjom Bulevara bratstva i jedinstva, a prije 37 godina izgradnjom Jalijskog visećeg mosta na mjestu nekadašnje stočne pijace, gdje se spaja ulica Talića brdo sa Bulevarom, ovo naselje je povezano sa zelenom oazom Kamberovića polja, gdje preko ovog mosta svakodnevno pređe na stotine građana.
Do donošenja Generalnog urbanističkog plana iz 1955. godine, na ovom prostoru današnje Jalije nalazile su se stare prizemne zgrade i kuće sa zemljištem starosjedilaca ovog naselja, gdje je istim planom predviđeno njihovo rušenje i izgradnja novih zgrada u ovom dijelu Zenice, a kasnije je izrađen i poseban urbanistički projekat za ovaj dio grada, koji je uvršten i u slijedeće Generalne urbanističke planove.
Prvo je izgrađeno nekoliko stambenih blokova sa tridesetak malih stanova sa „minimalnim, ali zadovoljavajućim standardom“, koji su podrazumijevali pretsoblje, spavaće sobe za roditelje i djecu (ukupno dvije sobe), stambenu kuhinju sa nišom, ostavu i malo kupatilo nazvano „mokra baterija sa tušem“.
Zatim se počelo sa izgradnjom još 497 stanova na Jaliji i to 11 garsonjera, 60 jednosobnih, 410 dvosobnih i 16 trosobnih stanova, međutim treba imati na umu da su svi ovi stanovi bili vrlo male kvadrature, ali ipak funkcionalni.
Nazastupljeniji vid gradnje kako u naselju Jalija tako i širom Zenice bio je tip Blok „59“ , projekat stambenog bloka, autora Karla Kužatka koji se sastoji od 40 do 55 stanova u zavisnosti od veličine stanova.
Drugi urbanistički plan usvojen 1966. godine donio je nekoliko novih vrijednosti, poput prelaska na gradnju u visinu, a sve kako bi se postojeće građevinsko zemljište što bolje iskoristilo, što će biti odlika i naselja Jalija, gdje se u ovom periodu započinje sa gradnjom nekoliko solitera od po 12 spratova u to vrijeme sa vrlo velikim i komfornim ,uglavnom trosobnim stanovima, a izgradnju ovih solitera uporedno prati izgradnja Bulevara uz obalu rijeke Bosne koji povezuje stanovništvo naselja Jalija i Sejmen, no nešto i prije donošenja ovog urbanističkog plana počelo se sa gradnjom manjih nebodera do sedam spratova, sa 14 ili 28 stanova, u zavisnosti od njihove veličine.
Ovaj urbanistički plan iz 1966. godine po mnogo čemu je bio „revolucionaran“, barem u slučaju Zenice, jer je propagirao izgradnju objekata različitog oblika i spratnosti, što je uveliko razbilo urbanističku monotomiju ,međutim sivilo u gradu je ostalo sve do osamdesetih godina kada se masovno izvode fasade u raznim bojama ,od crvenih, žutih do zelenih., a posljednja stambena jedinica na lokalitetu Jalije izgrađena nakon minulog rata u BiH je zgrada u ulici Vojvodića put, nazvana Hadžinica – po česmi, odnosno izvoru vode koji se nalazio na ovoj lokaciji.
